ΑΝΔΡΟΣ: ΙΣΤΟΡΙΑ - ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο ήρωας Άνδρος, απόγονος του Απόλλωνα ή του Διόνυσου, έδωσε το όνομά του στο νησί, το οποίο εγκατέλειψε έπειτα από εξέγερση των κατοίκων του και ίδρυσε στην Τρωάδα την πόλη Άντανδρο.

ΑΝΔΡΟΣ: ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Ως προς τα επιστημονικά δεδομένα, τα τέλη της Νεολιθικής περιόδου (4η χιλιετία π.Χ.) οι σημαντικοί οργανωμένοι οικισμοί του Στρόφιλλα στο δυτικό μέρος του και του Μικρογιαλίου στη βορειοανατολική ακτή εντάσσουν την Άνδρο στις κυκλαδικές πολιτιστικές φάσεις του Σάλιαγκου, της Αντιπάρου και της Κεφάλας της Κέας.

ΑΝΔΡΟΣ: ΠΡΩΤΟΚΥΚΛΑΔΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Κατά την Πρωτοκυκλαδική και Μεσοκυκλαδική περίοδο (3000-1600 π.Χ.) ακμάζει στη δυτική ακτή ο στρατηγικής σημασίας και φυσικά οχυρωμένος οικισμός της Πλάκας, που συνδέεται με τους σύγχρονους οικισμούς της Φυλακωπής στη Μήλο, της Αγίας Ειρήνης στην Κέα και του Ακρωτηρίου στη Θήρα. Από την Ύστερη εποχή του Χαλκού έχουν εντοπιστεί μόνο τρία μυκηναϊκά αγγεία από την Παλαιόπολη και τον όρμο Κορθίου. Η Γεωμετρική περίοδος (10ος-8ος αι. π.Χ.), εποχή ιδιαίτερης ακμής της Άνδρου, αντιπροσωπεύεται από δύο οχυρωμένους ισχυρούς οικισμούς πάνω σε λόφους της δυτικής ακτής, τη Ζαγορά και την Υψηλή.

ΑΝΔΡΟΣ: ΑΡΧΑΪΚΉ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Από την Αρχαϊκή περίοδο (7ος-6ος αι. π.Χ.) και μέχρι το τέλος της ύστερης Αρχαιότητας το πολιτιστικό κέντρο του νησιού μεταφέρεται στην ευρύτερη περιοχή της Παλαιόπολης, η οποία διαθέτει ακρόπολη και κυρίως πόλη, εύφορη ενδοχώρα και φυσικά λιμάνια. Η Άνδρος συμμετείχε στον Α΄ Αποικισμό, ιδρύοντας στη Χαλκιδική σημαντικές αποικίες, όπως τα Στάγειρα (τόπος καταγωγής του Αριστοτέλη), την Άκανθο και την Άργιλλο.
Η ευημερία της περιόδου αυτής φαίνεται απο την πλούσια νομισματοκοπία. Σχετικά ευρήματα μαζί με τον Ερμή της Ανδρου φιλοξενούνται στο Αρχαιολογικό Μουσείο στη Χώρα. Τον 7ο αιώνα π.Χ. η Ανδρος συμμετείχε μαζί με τους Χαλκιδείς στον αποικισμό της Χαλκιδικής και των παραλιακών περιοχών της Θράκης.

Στους Περσικούς πολέμους πολέμησε στο πλευρό των Περσών, με αποτέλεσμα οι Αθηναίοι υπό το Θεμιστοκλή να την πολιορκήσουν (ανεπιτυχώς) για να την τιμωρήσουν. Εντάχθηκε στην Α΄ Αθηναϊκή Συμμαχία και υποστήριξε τους Αθηναίους στον Πελοποννησιακό πόλεμο. Μέχρι το 393 π.Χ., που οι Αθηναίοι κήρυξαν ανεξάρτητο το νησί, η Άνδρος αποτελούσε το μήλον της Έριδος μεταξύ Αθηναίων και Σπαρτιατών.

Τον 4ο αι. π.Χ., κατά την κυριαρχία των Μακεδόνων στις Κυκλάδες, η Άνδρος ανήκε στο Κοινό των Νησιωτών. Στα χρόνια των Διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το νησί ενσωματώθηκε στο βασίλειο των Πτολεμαίων μέχρι και το 199 π.Χ., όταν οι νέοι κυρίαρχοι του Αιγαίου, οι Ρωμαίοι, το κατακύρωσαν στο βασίλειο της Περγάμου και στη συνέχεια ο Άτταλος ο Α΄ το παραχώρησε στη Ρώμη (133 π.Χ.). Στα Πρωτοβυζαντινά χρόνια (4ος-6ος αι. μ.Χ.) αποτέλεσε τμήμα της Επαρχίας Νήσων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ενώ μετά τον 7ο αιώνα εντάχθηκε στο διοικητικό Θέμα του Αιγαίου Πελάγους.

ΑΝΔΡΟΣ: ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ

Στο Μεσαίωνα το νησί επλήγη από τις επιδρομές των Σαρακηνών, χωρίς ωστόσο να διακοπεί η πολιτιστική δραστηριότητα. Η ανάπτυξη της μεταξουργίας κατά την εποχή της Αυτοκρατορίας των Κομνηνών (11ος-12ος αιώνας) αποτέλεσε το επίκεντρο της οικονομικής ανάπτυξης του νησιού, μετατρέποντάς το σε κέντρο εξαγωγών βελούδινων και αραχνοΰφαντων υφασμάτων στη Δύση.

ΑΝΔΡΟΣ: ΒΥΖΑΝΤΙΝΉ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους (1204), η Άνδρος παραχωρήθηκε στον ανιψιό του δόγη της Βενετίας, Μαρίνο Δάνδολο, ο οποίος ανέπτυξε το Κάτω Κάστρο της σημερινής πόλης της Άνδρου. Στη συνέχεια το νησί πέρασε υπό την κυριαρχία διάφορων ευγενών ιταλικών οικογενειών, ενώ βρισκόταν πάντα στη σφαίρα επιρροής της Βενετίας. Για κάποιο διάστημα μάλιστα ενσωματώθηκε στο Δουκάτο της Νάξου. Κατά την περίοδο της φραγκικής κυριαρχίας, και συγκεκριμένα τον 15ο αιώνα, φαίνεται πως έλαβε χώρα η μαζική μετοικεσία αλβανόφωνων πληθυσμών από την Αττική και την Εύβοια στο νησί, κυρίως στο βόρειο τμήμα του.

Το 1566 οι Οθωμανοί κατέλαβαν το νησί με τη σύμφωνη γνώμη των κατοίκων. Στο διάστημα της οθωμανικής κυριαρχίας η Άνδρος, όπως και άλλα νησιά του Αιγαίου, έχαιρε ενός προνομιακού καθεστώτος, το οποίο εξασφάλισε τόσο μια σχετική οικονομική ευμάρεια, όσο και την κοινωνική πρωτοκαθεδρία των οικογενειών που προέρχονταν από το φεουδαλικό πλαίσιο της προηγούμενης περίοδου. Όπως και οι υπόλοιπες Κυκλάδες, η Άνδρος βρέθηκε στη δεκαετία του 1770 υπό ρωσική κυριαρχία κατά τη διάρκεια των επιχειρήσεων των Ρώσων στο Αιγαίο στο πλαίσιο του ρωσοτουρκικού πολέμου.

Στις 10 Μαΐου 1821 ο Θεόφιλος Καΐρης, από τους πρωτοπόρους του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, ύψωσε τη σημαία της Επανάστασης. Μετά την ενσωμάτωσή της στην επικράτεια του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, η Άνδρος διακρίθηκε για την ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εφοπλιστικού κεφαλαίου, αν και επηρεάστηκε από την γιγάντωση της Αθήνας. Η εμπορική ναυτιλία ενίσχυσε μέσω συναλλάγματος την τοπική οικονομία και προσέλκυσε ποιοτικό και εύρωστο οικονομικά τουρισμό, ο οποίος, σε συνδυασμό με την πλούσια πολιτιστική ζωή, ανέδειξε το νησί σε δημοφιλή προορισμό Ελλήνων και ξένων επισκεπτών.