Δέκα οικολογικοί μύθοι.

Από τον Δημήτρη Δουλγερίδη

Αρκεί συνήθως μια μεγάλη πυρκαγιά για να ανάψει η συζήτηση. Για τη σχέση μας με το περιβάλλον και την οικολογική μας συνείδηση.
Στη συζήτηση αυτή χωράνε πολλά στοιχεία και ακόμη περισσότερες απόψεις. Χωράνε, όμως, και πολλοί μύθοι, ισχυρίζεται ο Νίκος Μάργαρης, καθηγητής στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου, που μεταφέρει τον αντίλογο για δέκα από αυτούς.

«Η Ελλάδα δεν δικαιούται να κάνει οποιαδήποτε σκέψη για πυρηνικά εργοστάσια, επειδή είναι σεισμογενής περιοχή». Αυτή είναι μια πρόταση που αργά ή γρήγορα βρίσκει τη θέση της σε ένα από τα πολλά τηλεοπτικά πάνελ, όταν καλούνται να ζυγίσουν το δίκαιο και το άδικο του συγκεκριμένου ζητήματος. Μπροστά της, μάλιστα, υποχωρούν ακόμη και σημαντικότερα επιχειρήματα υπέρ της μιας ή της άλλης άποψης. Οι γνωστές υπερβολές, αντιτείνει ο καθηγητής Νικόλαος Μάργαρης, διευθυντής του ελληνικού τμήματος του «National Geographic».

«Εάν ίσχυε κάτι τέτοιο, οι Ιάπωνες θα έπρεπε να έχουν κλείσει από καιρό τα δικά τους πυρηνικά εργοστάσια». Ακόμη και αν δεχτούμε ότι αυτός ο μύθος αφορά σε ένα ιδιαίτερα ευαίσθητο έως αμφιλεγόμενο θέμα, υπάρχουν άλλοι τους οποίους διαχειριζόμαστε στην καθημερινότητά μας. Αφορούν στη σχέση μας με το περιβάλλον και στον τρόπο που επιλέγει ο καθένας από εμάς να το προστατεύσει. Όπως όλοι οι μύθοι, ωστόσο, έχουν τον αντίλογό τους, που τις περισσότερες φορές είναι η ίδια η πραγματικότητα. Μεταφέραμε στον κ. Μάργαρη δέκα από τις απόψεις που συνήθως ακούμε στη δημόσια συζήτηση για το περιβάλλον για να τις αξιολογήσει. 

1. Η αναδάσωση από όλους τους φορείς αρκεί για να σώσουμε τα δάση.
«Ο αντίλογος ξεκινάει με ένα παράδειγμα από τη δεκαετία του 1990: τη μεγάλη πυρκαγιά στο Άγιον Όρος. Μετά την κατάσβεσή της -με τη βοήθεια Γερμανών δασοπυροσβεστών- έπεσαν όλοι, καθηγητές, περιβαλλοντικές οργανώσεις, για να κάνουν αναδάσωση. Ευτυχώς τότε οι μοναχοί δεν άφησαν κανέναν να προχωρήσει. Ξέρετε ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Όχι μόνο επανήλθε το δάσος καλύτερα από πριν, αλλά και μια αρρώστια που είχαν οι καστανιές εξαφανίστηκε.

Το δάσος, δηλαδή, αναγεννήθηκε. Αυτό τι σημαίνει; Ότι υπάρχει μια ενδογενής δυνατότητα αναγέννησης. Εκτός εάν το δάσος καταπατηθεί ή βοσκηθεί. Στην Ελλάδα συμβαίνουν όλα μαζί: οι βοσκοί ανεβάζουν τα γίδια για να βοσκήσουν και οι υπόλοιποι πηγαίνουν για αναδάσωση, με αποτέλεσμα να ανοίγουν τεράστιες λακκούβες για ένα πευκάκι σε ένα σημείο που κατά τ' άλλα φυτρώνουν πέντε πευκάκια από μόνα τους. Αλλά κοιτάξτε και κάτι άλλο.

Καλεί ένας ραδιοφωνικός σταθμός τους πολίτες για αναδάσωση με πεύκα στην Αμυγδαλέζα. Σκέφτομαι, λοιπόν, γιατί τη λένε “Αμυγδαλέζα” και όχι “Πευκέζα”; Προφανώς επειδή έχει πολλές αμυγδαλιές... Εκείνο που θέλω να πω είναι ότι δεν ταιριάζουν όλα τα δέντρα σε όλους τους χώρους. Οι πρόσκοποι φυτεύουν πεύκα, τα ΚΑΠΗ ευκάλυπτους, η ΑΧΕΠΑ άλλα είδη, χωρίς προσυνεννόηση. Αυτό που γίνεται στο τέλος είναι μια κουρελού με απρόβλεπτες συνέπειες. Κι αυτό γιατί το πεύκο βάζει φωτιά στα διπλανά του δέντρα. Αυτό έγινε στο Πήλιο, που δεν είχε ποτέ αυτό το είδος. Πήγαν, όμως, οι δασολόγοι το 1990, ξερίζωσαν μια ολόκληρη περιοχή, έβαλαν πεύκα και μέχρι σήμερα καίγονται. Αυτό που βλέπετε κάθε καλοκαίρι να καίγεται στο Πήλιο είναι εκείνα τα παλιά πεύκα της “αναδάσωσης”».

2. Τα κράτη που υπογράφουν το Πρωτόκολλο του Κιότο έχουν καλύτερη περιβαλλοντική πολιτική.
«Ουσιαστικά, εκείνο που υπογράφει μια χώρα είναι ότι θα τηρήσει το Πρωτόκολλο του Κιότο. Προσωπικά, πιστεύω ότι είναι προτιμότερο να πει κανείς ότι δεν υπογράφει παρά να το αγνοήσει στη συνέχεια. Πέρα από αυτό, όμως, για να μειώσεις τις εκπομπές του διοξειδίου του άνθρακα –αυτό που προβλέπει το Πρωτόκολλο–, μπορείς να κάνεις συγκεκριμένα πράγματα. Κυρίως να σταματήσεις την παραγωγή ηλεκτρισμού. Ξέρετε ποιες είναι οι δύο αποδοτικότερες μέθοδοι για να ξεκινήσει κανείς; Τα πυρηνικά εργοστάσια και οι υδατοπτώσεις. Καταλαβαίνετε τι θα γίνει στην Ελλάδα εάν τολμήσει κανείς να προχωρήσει με την πυρηνική ενέργεια...»

3. Όταν αποκτήσουμε Εθνικό Κτηματολόγιο, θα σταματήσουν οι πυρκαγιές.
«Υποτίθεται επειδή θα σταματήσουν οι καταπατήσεις. Στη Ρόδο και την Κέρκυρα, όμως, που έχουν ήδη Κτηματολόγιο, έχουν σταματήσει οι πυρκαγιές; Για να μην αναφέρω τα παραδείγματα της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας που διαθέτουν Κτηματολόγιο. Οι πυρκαγιές, άλλωστε, είναι φυσιολογικό φαινόμενο στη Μεσόγειο και στις περιοχές της υδρογείου που έχουν μεσογειακό κλίμα: την Καλιφόρνια, στο Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας (ο Μαγγελάνος έβλεπε τις φωτιές όταν πέρασε από εκεί), την Αυστραλία και τη Χιλή.

Σε όλα αυτά τα μέρη τα οικοσυστήματα είναι προσαρμοσμένα ώστε να επανέρχονται. Δεν οφείλονται λοιπόν οι πυρκαγιές σε καταπατήσεις ή εμπρησμούς, όπως λέγεται κατά κόρον. Μπορεί να ξεκινούν από ανθρώπινη αμέλεια, όπως η γιαγιά που άναψε τον υπαίθριο φούρνο στην Πελοπόννησο το 2007, σε έναν κάφρο Νεοέλληνα που πετάει το τσιγάρο του ή σε ένα σκουπιδαριό που αναφλέγεται».

4. Τα δάση στην Ελλάδα συνεχώς μειώνονται.
«Δυστυχώς για τους πεσιμιστές και τις Κασσάνδρες, τα δάση στην Ελλάδα αυξάνονται, έστω και σε μικρά ποσοστά. Αυτό δείχνουν τα στοιχεία από δορυφόρους. Εκείνο που παρατηρείται, από την άλλη, είναι μια προϊούσα ερημοποίηση, κυρίως στα νησιά. Κι αυτό γιατί εγκαταλείφθηκαν οι αναβαθμίδες και οι καλλιέργειες. Μετά την εγκατάλειψή τους επανήλθαν οι βοσκές που ερημώνουν το τοπίο. Εξαιτίας τους χάνονται τόνοι νερού και πολύτιμοι φυσικοί πόροι».

5. Η περιβαλλοντική εκπαίδευση πρέπει να ξεκινάει από το δημοτικό σχολείο.
«Η απάντηση είναι “όχι”. Διότι αυτοί που ασχολούνται δεν γνωρίζουν τίποτε από περιβαλλοντική εκπαίδευση. Δείτε ποιοι κάνουν αυτά τα μαθήματα: από τους φιλολόγους μέχρι τους καθηγητές Φυσικής ή Οικιακής Οικονομίας. Ξέρετε τι διδάσκουν στα παιδιά; Στους μεν μαθητές της Αθήνας ότι ζουν σε διαμερίσματα-κλουβιά, είναι αλλοτριωμένοι καταναλωτές, όλα τα προϊόντα των φαστφουντάδικων είναι επιβλαβή για την υγεία. Θυμούνται οι ίδιοι τις συνθήκες υγιεινής που επικρατούσαν όταν άφησαν το χωριό τους και ήρθαν στην πρωτεύουσα; Όσο για τους μαθητές της περιφέρειας, μαθαίνουν ότι είναι έγκλημα να κουβαλάς ένα σακί με λίπασμα – πράγμα που κάνει ο πατέρας τους.

Εκείνο που χρειάζεται δεν γίνεται πουθενά. Αντιθέτως, είναι πολύ συχνό φαινόμενο στην επαρχία να χρησιμοποιούν τα παιδιά σαν “ζωντανή διαφήμιση” οικολογικών εκστρατειών. Το έχω δει στο Βόλο: τρίχρονα αγόρια με πανό που γράφουν “Όχι άλλο διοξείδιο”. Είναι δυνατόν αυτό να το έχει σκεφτεί ένα παιδί τριών ετών; Όπως και μια έκθεση μαθητή που έχω διαβάσει, όπου θεοποιούνταν τα παλιά ξύλινα παιχνίδια κόντρα στα σημερινά ψεύτικα. Προφανώς την είχε γράψει ο δάσκαλος».

6. Οικολογία και οικονομική δραστηριότητα είναι δύο έννοιες ασύμβατες μεταξύ τους.
«Τότε πρέπει να καταργήσουμε τις ιχθυοκαλλιέργειες, που έτσι κι αλλιώς τις κατηγορούν ότι επιβαρύνουν το περιβάλλον (ενώ υπάρχουν δύο πανεπιστημιακές μελέτες που αποκλείουν κάτι τέτοιο). Κι όμως, είναι μία από τις λύσεις για την κλιματική αλλαγή. Για να παραχθεί ένα κιλό ψάρια από τις ιχθυοκαλλιέργειες, χρειάζονται δύο τόνοι νερό. Για ένα κιλό βοδινό χρειάζονται 14 τόνοι. Αφήστε που, αν βάλουμε όλες αυτές τις καλλιέργειες μαζί, δεν φτάνουν σε μέγεθος τη μισή Σκιάθο.

Ένα άλλο παράδειγμα καλής συνεργασίας οικονομίας και οικολογίας αφορά στα φράγματα: η πρόταση είναι όποιο νέο φράγμα κατασκευάζεται να μετατρέπεται εύκολα σε υγροβιότοπο. Υπ' όψιν ότι το κόστος για κάτι τέτοιο είναι πολύ χαμηλό. Αλλά και στον Υμηττό γιατί να μην μπορούν να μπουν αναψυκτήρια που θα εξυπηρετούν τους περιπατητές; Ή σκεφτείτε πόσο καλύτερα θα μπορούσαν να είναι τα πωλητήρια των αρχαιολογικών μας χώρων εάν δεν υπήρχε αυτή η καχυποψία και μεμψιμοιρία για οποιαδήποτε κερδοφόρα δραστηριότητα».

7. Η κατασκευή μεγάλων έργων μόνο αρνητικές συνέπειες έχει για το περιβάλλον.
«Το καλύτερο παράδειγμα είναι της λίμνης Κερκίνης. Πρόκειται για ένα φράγμα που κατασκευάστηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο στον ποταμό Στρυμόνα τη δεκαετία του 1930. Έγινε μάλιστα από την πολυεθνική αμερικανική εταιρεία ΟΥΛΕΝ με σκοπό την άρδευση του κάμπου των Σερρών.

Σήμερα έχει εξελιχθεί στον καλύτερο ελληνικό υγροβιότοπο και ανήκει στην περίφημη σύμβαση Ραμσάρ. Τι νομίζετε ότι θα έκανε το Συμβούλιο της Επικρατείας εάν η πρόταση να κατασκευαστεί το φράγμα γινόταν στην εποχή μας; Κάποια στιγμή πρέπει και το Συμβούλιο να κατανοήσει ότι οι ενέργειές του θυμίζουν ακτιβιστική οργάνωση. Τη μεγαλύτερη ίσως της χώρας».

8. Ο καλύτερος τρόπος για να προστατεύσουμε το περιβάλλον είναι η δημιουργία ολοένα και περισσότερων εθνικών δρυμών.
«Όχι. Η ιστορία αποδεικνύει ότι δεν προστατεύεται τίποτα, είτε το χαρακτηρίσεις “εθνικό” είτε όχι. Εκείνο που χρειάζεται να γίνει στην Ελλάδα είναι να λείψουν επιτέλους οι υπερβολές. Πάρτε το παράδειγμα του προγράμματος “Natura”, όπου συμμετείχα ως αναπληρωτής του Γιάννη Μπουτάρη.

Το “Natura” δεν απαγορεύει καμία δράση: απλώς εφιστά την προσοχή όλων για συγκεκριμένες δράσεις σε συγκεκριμένες περιοχές. Ε, λοιπόν, πήγαν οι πανεπιστημιακοί σε 220 περιοχές για ενδεχόμενη ένταξή τους στο πρόγραμμα και επέστρεψαν με 225 προτάσεις. Όταν τα βάλεις όλα κάτω και προκύψει ένα 25% της Ελλάδας που εντάσσεται στο “Natura”, δεν καταφέρνεις κάτι. Το λογικό είναι να κάνεις επιλεγμένες και στοχευμένες κινήσεις. Με αυτόν τον τρόπο προστατεύεις καλύτερα».

9. Οι καλύτεροι γνώστες για τα περιβαλλοντικά ζητήματα είναι οι κάτοικοι και οι επαγγελματίες μιας περιοχής.
«Κατ' αρχάς, καμία περιοχή στην Ελλάδα δεν προστατεύεται με ιδανικό τρόπο. Και συνήθως εκείνοι που αντιδρούν περισσότερο είναι οι κάτοικοι. Και συνήθως εκείνοι που κάνουν τη μεγαλύτερη φασαρία –στα όρια του τραμπουκισμού– είναι οι ψαράδες. Για να καταλάβετε, οι ψαροκασέλες έχουν απαγορευτεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση εδώ και δέκα χρόνια. Κι όμως, οι δικοί μας ψαράδες επιμένουν να χρησιμοποιούν αυτούς τους φορείς μικροβίων και να επιτίθενται από την άλλη στις ιχθυοκαλλιέργειες, ότι τάχα δεν παράγουν υγιεινά ψάρια.

Φανταστείτε να περνάει ένα τρακτέρ σε μέγεθος Τζάμπο πάνω από ένα δάσος και να το γδέρνει. Αυτό ακριβώς κάνουν στη θάλασσα οι ψαράδες. Ας δούμε, όμως, και το παράδειγμα των αγροτών στη Θεσσαλία, όπου ένα κιλό βαμβάκι στοιχίζει δύο τόνους νερό. Η διεθνής τιμή του οποίου είναι 30 λεπτά, ενώ οι Έλληνες το πουλάνε 1 ευρώ και κλείνουν και τους δρόμους».

10. Τα αιολικά πάρκα είναι η πιο εύκολη και φτηνή λύση για την παραγωγή ενέργειας στην Ελλάδα.
«Ξέρετε πόσα δικαιολογητικά χρειάζεται ένας ιδιώτης για την εγκατάσταση μιας ανεμογεννήτριας; Αρκεί να σας πω ότι το βάρος τους φτάνει τα 65 κιλά!»

Τους μύθους εξηγεί στα ΝΕΑ ο Νίκος Μάργαρης, καθηγητής στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
Πηγή: ταχυδρόμος-Τα Νέα σαββατοκύριακο